Bij ‘leren’ denken veel mensen aan studieboeken en het uit je hoofd leren van allerlei rijtjes. Doe jij dat ook, dan krijg je nu een gratis leermomentje: leren omvat véél meer dan dat. Je leert inderdaad met je hoofd, maar ook met je lijf en met je hart.

Er zijn verschillende leersoorten en -stijlen. Bij leersoorten gaat het erom wat je leert, terwijl het bij leerstijlen gaat over hoe je leert. Er zijn verschillende theorieën over leersoorten. Allemaal zijn ze te vereenvoudigen tot 3 hoofdsoorten:

• Cognitief leren: leren met je hoofd
  Gericht op het opdoen van kennis. Bijvoorbeeld: het weten van de temperatuurnormen, het kennen van de betekenis van symbolen op een schoonmaakmiddel.

• Psychomotorisch leren: leren met je lichaam
  Gericht op het aanleren van vaardigheden, die uiteindelijk tot een zekere gewoonte leiden. Bijvoorbeeld: het uitvoeren van snijtechnieken, het op de juiste manier tillen, het op de effectiefste manier schoonmaken.

• Affectief leren: leren met je hart
  Gericht op het leren van houding en gedrag, ontwikkelen van sociale en emotionele vaardigheden. Bijvoorbeeld: voor jezelf opkomen, omgaan met kritiek, omgaan met klachten.

Deze 3 hebben allemaal raakvlakken met elkaar, het is niet zo dat ze apart van elkaar gezien moeten worden. Het verbaast je vast niet: als praktijkopleider begeleid je stagiaires op alle drie de gebieden, want in veel leersituaties zullen meerdere soorten nodig zijn. Dat maakt jouw taak als praktijkopleider een stuk interessanter toch? Je bent leraar en coach tegelijk. Jouw manier van op- en begeleiden bepaalt of iemand iets nieuws durft te proberen of fouten durft te maken. Leren kost bovendien tijd. Verwacht dus niet dat als je iets één keer uitlegt, de ander daarna alles weet en onthouden heeft. Geef ruimte om te leren. 

We zetten de belangrijkste termen uit dit hoofdstuk voor je op een rijtje:

Cognitief leren: verzamelbegrip voor met het hoofd leren, verwerven van feitenkennis

Psychomotorisch leren: leren van bewegingen, gericht op het beheersen van vaardigheden

Affectief leren: heeft betrekking op het ontwikkelen van houding en gedrag

Kolb ziet leren als een cyclisch proces, dat in fasen verloopt. Met een cyclisch proces bedoelen we een proces dat zich continue opnieuw blijft herhalen. Oftewel: je blijft leren en leren en leren en…

Kolb’s model gaat uit van een effectieve leersituatie met daarin zowel theorie als praktijk. Volgens Kolb vindt het leren plaats in vier fasen:

• Ervaren (leren van een concrete en gerichte ervaring, je merkt c.q. voelt dan hoe goed/slecht iets gaat)
• Reflecteren (leren van een ervaring en daar achteraf bij stil staan)
• Theoretiseren (leren door er veel over na te denken)
• Experimenteren (leren door dingen te doen, ongerichte ervaring)

Klinkt nog een beetje abstract hè? Geen zorgen, we gaan het concreter voor je maken. 

Op dit moment zitten we in de fase van de theorie. We leggen namelijk met woorden stap voor stap uit hoe het leermodel van Kolb in elkaar zit. Maar Kolb vindt dus dat je met een uitleg van de theorie niet optimaal leert. Dat gebeurt pas als je alle fases hebt doorlopen. Dus wanneer je alleen deze theorie leest en verder niets doet, heb je niet alles uit je leerproces gehaald. We gaan dus snel verder met een toelichting op de fases. Denk jij dan ondertussen alvast na over wat jij ermee kunt?

1. Ervaren

Stel: je hebt een stagiair die weinig actief is en niet enthousiast wordt van het opleidingsprogramma op jouw locatie. Jij ziet het gebeuren en baalt ervan dat het niet lekker loopt.

2. Reflecteren

Je gaat nadenken over hoe het komt dat je stagiair niet enthousiast te krijgen is en wat jouw rol daarin kan zijn. Je komt tot de conclusie: misschien bied ik niet genoeg uitdaging voor haar leerproces.

3. Theoretiseren

Je gaat op zoek naar informatie over leren: hoe krijg je iemand aan het leren? Je komt (bijv. met hulp van Google) uit bij de theorie van Kolb. Aha! Er zijn dus verschillende leerstijlen en misschien past de leerstijl die je aanbiedt niet zo goed bij deze stagiair! Interessant. Daar kun je wel wat mee.

4. Experimenteren

Tijd om te oefenen met je nieuwe kennis. Je probeert je stagiair op een andere manier te motiveren door andere leeractiviteiten aan te bieden. In plaats van instructie te geven en alleen maar over de handelingen te praten, geef je de stagiair een uitdagende opdracht waarbij ze zelf op zoek moet naar antwoorden en oplossingen. Ze bloeit helemaal op!

En dan?

Als je bovenstaande stappen in werkelijkheid zou uitvoeren, heeft dit alles effect op het gedrag van de stagiair. Vervolgens begint de cyclus opnieuw:

• Er ontstaat een concrete situatie
• Je vindt daar iets van; denkt na over die situatie
• Je beschouwt in hoeverre het anders c.q. beter kan
• Je gaat de leeractiviteit bijsturen

Kortom: het proces gaat almaar door!

Er worden door Kolb vier leerstijlen in het leerproces onderscheiden. Hoewel iedereen gebruik maakt van alle vier de leerstijlen, is er volgens Kolb meestal sprake van één of twee overheersende leerstijlen. Leerstijlen zijn verschillende manieren van leren. Ieder mens heeft een eigen manier van leren en neemt op een eigen manier nieuwe informatie op. De één onthoudt met name dingen die hij gezien heeft, de ander leert vooral door te doen. Sommigen leren moeiteloos woordjes uit hun hoofd, terwijl anderen vooral goed zijn in het oplossen van ingewikkelde problemen op papier. De één is snel afgeleid en leert het liefst in stilte, de ander heeft altijd de radio erbij aan.

Iemands voorkeur voor een bepaalde manier van leren, noemen we de persoonlijke leerstijl. Volgens Kolb is het iemands voorkeur voor een instappunt in de leercyclus. De vier leerstijlen die Kolb onderscheidt zijn:

• Doener
• Beschouwer / dromer
• Denker
• Beslisser

Opleiden betekent omgaan met verschillende individuen en met verschillende leerstijlen. Om goed in te spelen op deze leerstijlen moet je de aanpak aanpassen aan de stijl van de leerling of stagiair. Van de sterke punten moet je profiteren, terwijl extra aandacht besteed moet worden aan de zwakkere eigenschappen.

Is het nuttig om je eigen leerstijl te kennen? Jazeker! Het is nog nuttiger als je ook de voorkeursstijl van je stagiair kent. We zetten de vier leerstijlen van Kolb voor je op een rijtje en beginnen bij de doener!

Doener: (actief experimenteren en concreet ervaren)

• Is in voor nieuwe dingen.
• Is snel verveeld als hij lang moet luisteren en stilzitten.
• Houdt van uitdagende en spannende situaties waarin keuzes moeten worden gemaakt.
• Houdt van afwisseling in werkvormen.
• Werkt en leert graag in een omgeving waar plaats is voor humor, plezier en een fijne groep collega’s.
• Kan niet tegen lang wachten, uitgebreide instructies, een overdosis theorie. 

De tweede leerstijl is die van de beschouwer (concreet ervaren en reflecteren):

• Is creatief en heeft een groot voorstellingsvermogen.
• Houdt niet van kant-en-klare instructies.
• Leert het liefst door tijd te krijgen en gestimuleerd te worden om (achteraf) na te denken over acties en handelingen.
• Denkt liever eerst na voordat hij doet.
• Houdt van een veilige omgeving waarin plaats is voor het uiten van ervaringen en gevoelens.

De derde leerstijl is die van de denker (reflecteren en theoretiseren):

• Is sterk in het leggen van verbanden.
• Is goed in abstracte en complexe zaken.
• Houdt niet van plotselinge opdrachten onder tijdsdruk.
• Neigt naar perfectionisme.
• Leert het liefst van situaties waarin hij uitgedaagd wordt om na te denken en verbanden te leggen.
• Houdt van theorie, modellen, systemen.
• Heeft behoefte aan duidelijke doelstellingen, structuur en rust om na te denken.
• Houdt er niet van als hij iets moet doen zonder het doel te weten of zonder over enige basiskennis te beschikken.

De vierde leerstijl is die van de beslisser (theoretiseren en experimenteren):

• Is gericht op een praktische toepassing van de theorie.
• Gaat recht op zijn doel af.
• Houdt van leren als er een duidelijk verband is tussen theorie en praktijk.
• Krijgt graag de kans om dingen uit te proberen en te oefenen onder begeleiding van een expert.
• Houdt van praktische voorbeelden en anekdotes uit de praktijk.
• Houdt er niet van als hij het nut niet inziet van wat hij moet leren. 

We zetten de belangrijkste termen uit dit hoofdstuk voor je op een rijtje:

Leeractiviteit: Een actie die een leerproces in gang zet (zoals uitleg krijgen, oefenen, stappen aangeven, laten zien hoe, uitleggen, samenvatten, uitvoeren)

Leerstijl: Ander woord voor ‘voorkeursstijl’; de manier waarop iemand (het liefst) leert

Cyclisch proces: Proces dat zich blijft herhalen; van toepassing bij 'leren'

Doener: Leerstijl in de fasecombinatie van actief experimenteren en concreet ervaren

Beschouwer: Leerstijl in de fasecombinatie van concreet ervaren en reflecteren

Denker: Leerstijl in de fasecombinatie van reflecteren en theoretiseren

Beslisser: Leerstijl in de fasecombinatie van theoretiseren en experimenteren

Kennis van leerstijlen kan je helpen bij het creëren van overzicht en structuur. Iedereen kent wel het gevoel van rondrennen als een kip zonder kop. Als dit jou ooit overkomt, reflecteer dan even. Pak even een moment om na te denken wat je precies aan het doen bent en of een andere stijl beter bij de situatie past. Je kunt jezelf dus uitdagen om te variëren in leerstijlen.
En onthoud: de ene leerstijl is niet beter dan de ander. Wel leent de ene stijl zich beter voor een specifieke leersituatie. Dat verklaart bijvoorbeeld waarom sommige mensen niet tot hun recht komen in een klassikale situatie, maar wel bij een practicum.

Hoe haal je het meeste uit het leerproces van je stagiair? Je kunt vast wel wat tips gebruiken. 

• Begin niet zomaar; neem eerst even de tijd voor elkaar.
  Neem de tijd om je stagiair goed te leren kennen: wat drijft hemt/haar, welke leerstijl past het beste? Zomaar in het wilde weg beginnen is meestal niet effectief.
• Kijk goed wat er nodig is.
  Pas je opleidingsplan aan op de leerstijl van de leerling.
• Check de effectiviteit van het leerproces.
  Daag de stagiair uit om alle fases te doorlopen. Je hebt bijvoorbeeld een doener die maar door blijft rennen? Ga dan het gesprek aan en laat de stagiair zelf benoemen wat hij al heeft geleerd en nog wil leren.
• Stimuleer reflectie door vragen te stellen.
  Stel regelmatig de vraag: ‘Wat heb je vandaag geleerd?’
• Zorg voor afwisseling.
  Almaar hetzelfde kunstje doen, is voor niemand leuk of effectief. Zorg voor afwisseling in je leeractiviteiten (zie ook de module ‘Aan de slag!’).
• Vraag actief om de inbreng van de ander.
  Vraag de leerling naar zijn wensen. Niet alleen aan het begin, maar ook gedurende de opleidingsperiode. Waar heeft de stagiair of leerling behoefte aan?
• Leg uit waarom je een bepaalde leeractiviteit aanbiedt.
  Onthoud dat iemand bij jou stage loopt om te leren. Neem de stagiair dus mee in het leerproces en leg ook uit waarom je dingen doet. En geef de tijd om dingen uit te proberen en aan te leren.
• Kijk vooruit en kijk terug.
  Daag je leerling uit om ‘de waarom-vraag’ te stellen en geef zelf het goede voorbeeld door zelf ook op deze manier te checken of de leerling begrepen heeft wat je hem/haar geleerd hebt. 

Onderzoek naar leerstijlen heeft nog geen theorie opgeleverd waarover iedereen het eens is. Onderzoekers vinden steeds nieuwe invalshoeken om leerstijlen te beschrijven. Er is nog geen theorie als 'winnaar' uit de bus gekomen. Dit laat zien dat het belang van elk 'hokje' maar relatief is. Sommige hokjes hebben namen, die negatief over kunnen komen als je de achtergrond niet kent. Wie niet beter weet, zou kunnen denken dat ‘Doener’ betekent dat je alleen maar aan het werk bent zonder er bij na te denken! Kortom: het is gevaarlijk om jezelf te zien als iemand die in een hokje past ("zo ben ik dus").